نوار مغزي منشا تحولات بزرگي در بررسي بيماريهاي مغز و بهويژه تشنجها بوده و باعث شد كه دانش ما از فرآيندها و عملكردهاي مختلف مغز به طور چشمگيري افزايش پيدا كند .
شايد باور نكنيد اما مغز شما امواج الكتريكياي از خود ساطع ميكند كه قابل رديابي هستند. اولين بار، سال 1924 بود كه يك روانپزشك آلماني يا نام هانس برگر توانست امواج الكتريكي حاصل از فعاليتهاي مغزي را ثبت كند و نام آن را الكتروانسفالوگرام يا همان نوار مغز گذاشت. اين نوار مغزي كه به اختصار eeg ناميده ميشود، منشا تحولات بزرگي در بررسي بيماريهاي مغز و بهويژه تشنجها بود و باعث شد كه دانش ما از فرآيندها و عملكردهاي مختلف مغز به طور چشمگيري افزايش پيدا كند ـ اين پيشرفت به قدري بود كه آقاي دكتر برگر در فاصله سالهاي 1929 تا 1938، يعني تنها در فاصله 9 سال، حدود 20 مقاله در معتبرترين مجلات پزشكي دنيا به چاپ رساند.
اما روش كار به اين صورت است كه تعدادي الكترود در نقاط خاصي از سر كار گذارده ميشوند. اين الكترودها معمولا وسايل فلزي كوچك و سبكي هستند كه به راحتي به سر متصل ميشوند. هنگام كار گذاردن اين وسايل رويسر، بيمار هيچگونه ناراحتي يا دردي را احساس نميكند، چون مثل الكترودهايي كه نوارقلب ميگيرند، به سادگي به پوست ميچسبند و پس از انجام نوار مغزي هم به راحتي از آن جدا ميشوند. در تمام مدتي كه از خود بيمار، نوار مغزي گرفته ميشود، او بايد در جاي خود بيحركت بماند چرا كه هرگونه حركتي ميتواند در نوار مغز تداخل ايجاد كند و نتيجه آزمايش را به هم بريزد. اين مسا‡له به ويژه درباره كودكان مشكلساز ميشود، چرا كه گاهي اوقات همكاري نميكنند و آرام نميگيرند و متاسفانه از داروهاي آرام بخش يا خوابآور هم نميتوان كمك گرفت، چون اين داروها روي فعاليت الكتريكي مغز اثر ميگذارند و باعث ميشوند كه نتايج به دست آمده قابل اعتماد نباشند. در اين موارد، تنها بايد صبر كرد تا بچه به طور طبيعي خوابش ببرد و زمان خواب از او نوار مغز گرفته شود.
الكترودهايي كه روي سر بيمار قرار داده ميشوند،امواج الكتريكي را ميگيرند و ثبت مي كنند اما با توجه به اينكه شدت اين امواج بسيار كم و حدود 100 ميكروولت است گاهي بايد آنها را با تقويت كنندههايي تقويت كرد. سپس امواج ثبت شده با دستگاه براي مطالعه و بررسي از سوي پزشك معالج روي كاغذ پرينت ميشوند البته در حال حاضر اين امكان وجود دارد كه به جاي پرينت گرفتن روي كاغذ نوار مغز، آنها را روي صفحه كامپيوتر بفرستند تا پزشك آنها را روي صفحه مونيتور مطالعه كند.
تفسير نوار
تفسير اين نوارها كار مشكلي است و تنها از عهده متخصص بيماريهاي مغز و اعصاب برميآيد. الگوي امواجي كه ثبت مي شود در حالات مختلف با يكديگر متفاوت است. به طور مثال، دامنه و ارتفاع امواج الكتريكي در حالت خواب با حالت بيداري متفاوت است. در ضمن در صورت بروز تشنج، برحسب نوع آن، امواج خاصي بر روي نوار مغز ظاهر ميشوند كه از روي فركانس و دامنه آنها ميتوان تا حدودي نوع تشنج را مشخص كرد. البته به طور معمول، فرد هنگام گرفتن نوار مغز تشنج ندارد اما پزشكان گاهي با تحريك بيمار به تنفسهاي عميق يا با تجويز برخي داروها و مواد خاص، بروز فعاليتهاي غيرعادي در مغز را تحريك ميكنند تا با شناسايي و ثبت امواج الكتريكي غيرعادي حاصل از آن، نوع تشنج و بيماري زمينهاي فرد را تشخيص دهند.
پيشرفتهاي جديد
طي سالهاي اخير مثل ديگر زير شاخههاي علم پزشكي، در نوار مغزي و الكتروانسفالوگرافي هم پيشرفتهاي عظيمي رخ داده است. همانطور كه پيش از اين گفته شد، امواج حاصل از مغز، ولتاژ اندكي دارند و بنابراين ثبت آنها از روي جمجمه كار دشواري است. به همين دليل، گاهي پزشكان ترجيح ميدهند،امواج را نه از روي سطح جمجمه بلكه به طور مستقيم از روي سطح مغز ثبت كنند. براي اين كار پزشك مجبور ميشود طي يك عمل جراحي، جمجمه را باز كند و الكترودهاي فلزي ريز و بسيار كوچكي را روي سطح مغز كارگذاري كند. با توجه به اينكه اين الكترودها در تماس نزديك و مستقيم با سطح مغز قرار دارند، امواج الكتريكي را با موفقيت و كفايت بسيار بيشتري نسبت به eegهاي روي جمجمه ثبت ميكنند. اگر چه در بسياري از موارد پزشك متخصص مغز و اعصاب از طريق همان نوار مغزهاي سطح جمجمه نيازهاي تشخيصي خود را برآورده ميكند اما به هر حال مواردي هم هست كه به گرفتن نوار مغز از روي سطح خود مغز نياز ميشود (نوارمغز داخل جمجمه.) چنين مواردي مخصوصا درباره كودكاني كه به تشنجهاي مقاوم به درمان مبتلا هستند، چندان ناشايع نيست. به هر حال با توجه به تحولات اخير پزشكي و روي كار آمدن ابزارهايي نظير سيتي اسكن، امآرآي و pet اسكن نسبت به گذشته نياز به چنين اقداماتي كمتر شده است. امكان انجام اين نوارهاي داخل جمجمهاي تنها در مراكز تخصصي محدودي مقدور است.
موارد استفاده
موارد استفاده متعددي براي نوارهاي مغز وجود دارد، اما به طور كلي متخصصان بيماريهاي مغز و اعصاب به سه منظور از اين نوارها استفاده ميكنند:
)1 تشخيص اختلالات تشنجي و تعيين محل آنها. در برخي موارد، پزشك مطمئن نيست بيمار واقعا تشنج كرده يا مشكلات و بيماريهاي او منشا غيرتشنجي دارند. در اين موارد، نوار مغز ميتواند در تشخيص تشنجي يا غيرتشنجي بودن مشكلات در بعضي موارد به پزشك كمك كند. از طرف ديگر حتي اگر مطمئن باشند كه مشكل بيمار ناشي از تشنج است، باز بايد سر منشا و محل شكلگيري تشنج مشخص شود كه در اينباره هم نوارمغزي كمك كننده است. البته گاهي لازم ميشود الكترودها به جاي روي سطح جمجمه، وارد جمجمه شوند.
)2 اختلالات التهابي مغز: اين اختلالات كه انسفالوپاتي يا انسفاليت نام دارند گاهي الگوهاي مشخص و خاصي را در نوار مغز ايجاد ميكنند كه به تشخيص كمك ميكند.
)3 مرگ مغزي و كما: گاهي پزشك قادر نيست بين مرگ مغزي و كما افتراق دهد. در اين موارد، گاهي انجام نوار مغزي كمك كننده است؛ چرا كه در مرگ مغزي فعاليت الكتريكي مغز از بين ميرود و ديگر از آن امواجي صادر نميشود.
چند نكته
)1 هنگام مراجعه براي انجام نوار مغزهاي معمولي هيچ نگراني به خود راه ندهيد. اين آزمايش هيچ درد و ناراحتي براي شما در پي ندارد.
)2 حتما پيش از انجام آزمايش و گرفتن نوار مغز، تمام داروهاي مصرفي خود را به اطلاع پزشك متخصص مغز و اعصاب خود برسانيد. هيچ دارويي را بدون مشورت با پزشك خود شروع يا قطع نكنيد.
)3 تفسير و درخواست انجام نوار مغز تنها به عهده متخصص مغز و اعصاب شماست.