دکتر اسماعیل گریوانی مدرس دانشگاه در دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی در گفت و گو با وبدا گفت: پوکی استخوان یعنی استخوانی که شکننده است. این بیماری شایع‌ترین اختلال متابولیک استخوان محسوب می‌شود. در حالت طبیعی، استخوان متراکم در برابر ضربه مقاوم است و نباید به‌راحتی آسیب ببیند. اما زمانی که تراکم درونی استخوان کاهش می‌یابد، حتی یک ضربه کوچک می‌تواند موجب شکستگی شود.

 

وی افزود: پوکی استخوان ممکن است به علت برخی بیماری‌ها ایجاد شود یا در بدن وجود داشته و به‌تدریج پیشرفت کند. این بیماری به‌ویژه در خانم‌ها بعد از دوران یائسگی شایع است و تا حدی اجتناب‌ناپذیر محسوب می‌شود. حدود ۲۵ درصد از خانم‌های بالای ۵۰ سال به درجاتی از پوکی استخوان مبتلا هستند. در آقایان نیز این رقم در سنین بالاتر افزایش می‌یابد و در جمعیت بالای ۸۰ سال، شیوع قابل توجهی دارد.

 

علل و عوامل مؤثر در پوکی استخوان

به گفته این متخصص ارتوپدی، مصرف سیگار، الکل و نوشابه‌های گازدار از عوامل اثبات‌شده پوکی استخوان هستند. همچنین برخی بیماری‌های غددی مانند پرکاری تیروئید و اختلال در عملکرد غده پاراتیروئید، و نیز بیماری‌های روماتیسمی و مصرف داروهای مربوط به آنها می‌تواند سبب کاهش تراکم استخوان شود.

 

وی ادامه داد: پوکی استخوان بیماری خاموش ارتوپدی است. مانند دیابت که ممکن است سال‌ها بدون علامت باشد. این بیماری برای بسیاری از مردم عادی است، در حالی که اهمیت بسیار بالایی دارد و باید از آن پیشگیری شود. امروزه میانگین سن افراد در حال افزایش است و امید به زندگی بالاتر رفته، اما برای داشتن زندگی با کیفیت باید سلامت استخوان‌ها حفظ شود.

 

تفاوت پوکی استخوان و نرمی استخوان

دکتر گریوانی در توضیح تفاوت این دو بیماری گفت: نرمی استخوان در واقع مرحله‌ قبل از پوکی استخوان است. برای سنجش تراکم استخوان از روش‌های تصویربرداری، به‌ ویژه در پزشکی هسته‌ای (مانند سنجش تراکم استخوان با DEXA scan) استفاده می‌شود. اگر عدد تراکم بین ۰ تا منفی ۱ باشد، طبیعی است. بین منفی ۱ تا منفی ۲.۵ نشان‌دهنده استئوپنی یا نرمی استخوان است که باید با اصلاح سبک زندگی و تغذیه متوقف یا بهبود یابد. اما اگر عدد کمتر از منفی ۲.۵ شود، فرد دچار پوکی استخوان شده است.

 

نقش قند و نمک در پوکی استخوان

وی تأکید کرد: پیشگیری از پوکی استخوان دو رکن اصلی دارد، تغذیه مناسب و ورزش منظم. برخی باورهای رایج در جامعه پایه علمی ندارند. در واقع، مصرف لبنیات، پروتئین‌ها، سبزیجات برگ سبز (به‌ویژه اسفناج و کلم بروکلی)، غلات کامل و دانه‌های روغنی برای تأمین کلسیم، منیزیم و فسفر ضروری است. باید از دوران کودکی، بچه‌ها را به مصرف روزانه لبنیات عادت دهیم. همچنین داشتن زمان مشخص برای ورزش روزانه بسیار اهمیت دارد.

 

وی افزود: برای افراد بالای ۵۰ سال، شیر کم‌چرب بهتر از شیر کاملاً بدون چربی است. البته خامه و کره نباید به‌صورت روتین مصرف شوند، اما نوشیدن روزانه شیر کم‌چرب توصیه می‌شود. مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون و سایر غذاهای دریایی نیز به‌دلیل دارا بودن ویتامین D و امگا ۳ مفید است.

 

نیاز بدن به کلسیم و ویتامین D

دکتر گریوانی با بیان اینکه بدن روزانه به حدود ۱ تا ۱.۵ گرم کلسیم و ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ واحد ویتامین D نیاز دارد. برای تأمین ویتامین D، قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید به‌مدت ۱۰ تا ۲۰ دقیقه در روز مفید است. اما این میزان به‌تنهایی کافی نیست. زیرا همه‌ی ویتامین D مورد نیاز از طریق آفتاب تأمین نمی‌شود.

 

وی توضیح داد: تحقیقات نشان داده است که روستاییان به‌دلیل کار در فضای باز و مصرف مداوم لبنیات، کمتر از شهرنشینان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند.

 

توصیه‌های مهم درمانی

در صورت بروز درد استخوانی که بیش از دو هفته ادامه دارد، مراجعه به پزشک ضروری است. داروهای حاوی کورتون اگر خودسرانه مصرف شوند، عوارض جدی از جمله پوکی استخوان به‌همراه دارند. البته در مواردی که پزشک متخصص این داروها را تجویز می‌کند، دوز و مدت درمان کنترل‌شده است و نباید باعث نگرانی شود.

 

وی هشدار داد: ماهیت بیماری‌های روماتیسمی به گونه‌ای است که می‌تواند باعث پوکی استخوان شود، اما مصرف منظم دارو تحت نظر پزشک از پیشرفت این عارضه جلوگیری می‌کند. خوددرمانی با کورتون‌ها خطرناک است و پوکی استخوان تنها یکی از عوارض آن است.

 

به گفته دکتر گریوانی نوشابه‌های گازدار و نوشیدنی‌های حاوی کافئین باعث افزایش تخریب استخوان می‌شوند. در بدن سلول‌های استخوان‌ساز (استئوبلاست) و استخوان‌خوار (استئوکلاست) وجود دارند. کافئین تعادل بین این دو را برهم می‌زند و موجب افزایش تجزیه‌ استخوان می‌شود. بنابراین نوشابه در واقع نوعی جایزه برای استخوان‌خوارهاست و تخریب استخوان را سرعت می‌بخشد. حتی آب‌های گازدار نیز در صورت مصرف زیاد همین اثر را دارند.

 

او ادامه داد: برخی داروهای معده نیز جذب کلسیم را کاهش می‌دهند. به همین دلیل باید مکمل‌ها را با مشورت پزشک و همراه غذا مصرف کرد.

 

وی گفت: در گذشته فست‌فودها به‌دلیل استفاده از چربی‌ها و افزودنی‌های مضر، برای سلامت استخوان بسیار زیان‌بار بودند. امروزه در برخی کشورها تلاش می‌شود تا فست‌فودهای سالم‌تر تولید شود، زیرا سلامت جامعه برای صنعت غذا اهمیت یافته است. با این حال، هنوز هم مصرف سوسیس و کالباس‌هایی که منبع تولید آنها مشخص نیست، برای استخوان‌ها بسیار مضر است. فست‌فودهای سنتی و ناسالم به هیچ وجه توصیه نمی‌شوند، اما فست‌فودهایی که با مواد اولیه طبیعی و چربی کم تهیه می‌شوند، در صورت مصرف محدود می‌توانند قابل قبول باشند.