1ـ آموزش در زمینه آشنایی مادر با تغییرات دوران بارداری:

در دوران بارداری در بدن مادر تغییراتی روی می دهد که به منظور سازگاری با وضعیت جدید است وعلت آن ترشح هورمون ها فشاررحم برسایر اعضا بدن است ؛ آموزش در زمینه این تغییرات موجب کاهش ناراحتی مادر می شود ؛ این تغییرات شامل :

تغیرات رحم :

درطی بارداری اندازه رحم افزایش می یابد . وزن رحم در حدود 75گرم است که در اواخر دوران بارداری به حدود 1100گرم می رسد . رحم در سه ماهه اول بارداری در داخل لگن قرار دارد و ازهفته 12به بعد از لگن خارج می شود ودر هفته 32بارداری تا حد جناغ سینه می رسد و پس از آن به علت نزول سر جنین به داخل لگن قله رحم به طرف پایین می آید.

تغییرات پستان ها:

در هفته های اول حاملگی مادر احساس حساسیت درپستان ها دارد ؛ پس از 8هفته پستان ها بزرگ می شود وبا بزرکتر شدن آنها رگهای ظریف از زیر پوست قابل رویت می باشد ؛ نوک پستان ها بزرگتر ورنگشان تیره می شود ودر اواخر بارداری با فشار ملایم انگشتان روی پستان ها مایعی زرد رنگ به نام آغوز از نوک آن خارج می شود.

تغییرات پوست :

در بعضی خانم ها نواحی قهوه ای رنگ نامنظم با اندازه متفاوت در روی پوست صورت و گردن ظاهر می شود؛ که به آن ماسک حاملگی می گویند که پس از زایمان ناپدید یا شدت آن کم می شود .

ترک های حاملگی :

درماه های آخر بارداری ؛ خطوط نواری شکل قرمز رنگ که کمی فرورفته است به طور شایع در پوست شکم و گاهی در پوست پستان و ران ظاهر می شود این خطوط در نیمی از خانم های حامله دیده می شود.

تغییرات دستگاه گوارش :

حجم خون مادر در دوران بارداری افزایش می یابد که این افزایش حجم باعث تامین نیازهای سوخت ساز بدن مادر وجنین می شود و همچنین از اثرات مضر خونریزی های حین وپس از زایمان می کاهد . درحین حاملگی جریان خون در پا ها کند می شود که با خوابیدن به پهلو این حالت بهبودی می یابد پس از زایمان به تدریج به حالت طبیعی برمی گردد.

2ــ تغذیه :

تغذیه درتمام دوران زندگی انسان نقش عمده ای در سلامت دارد و در دوران بارداری به علت حفظ سلامت مادروسلامت جنین از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد ؛ با توجه به اینکه تغذیه مناسب از بروز برخی عوارض مانند سرگیجه ؛ کم خوابی ؛ اثرات خونریزی بعد اززایمان جلوگیری می کند سبب می شود نوزاد با وزن طبیعی متولد شود؛ احتمال بقای او در هفته های اول بعد از تولد نیز افزایش می یابد ودر ضمن مادرانی که تغذیه صحیح دارند در شیر دهی به نوزاد خود موفق ترند ؛ بنابراین باید به مادر آموزش داده شود که در برنامه غذایی خود روزانه از همه گروههای غذایی (نان وغلات ؛ میوه ها وسبزیها ؛ شیر و لبنیات؛ گوشت ؛ تخم مرغ ؛ حبوبات ومغزها ) استفاده کند.

مصرف مکمل های غذایی :

باتوجه به اینکه افزایش نیاز بدن زن باردار به برخی ازمواد مانند آهن صرفاً با مصرف مواد غذایی تامین نمی شود ؛ مصرف مکمل های غذایی شامل آهن ؛ مولتی ویتامین و اسید فولیک در دوران بارداری ضرورت دارد.

3 ــ بهداشت فردی :

نظافت شخصی مادر از نظر پوست بدن ؛ دست ها وپاها ؛ ناخن ؛ موی سر ؛ دندان ها ؛ نظافت سایر اعضای بدن و استحمام مرتب اصول اولیه بهداشت فردی است. استحمام سبب باز شدن منافذ پوست و سرعت بخشیدن به جریان خون می شود وبه شادابی و سلامت مادر کمک می کند. به مادر توصیه شود در موقع حمام کردن از آب بسیار سرد یا آب داغ و آلوده استفاده نکند؛ همچنین باید از استحمام در حوض ؛ خزینه استخر و نظایر آن پرهیزکند.

4 ــ کفش و لباس :

هرچه لباس سبکتر باشد بهتر است . لباس باید از شانه آویزان و راحت باشد . از بستن کمربند ؛ پوشیدن جوراب و کفشها ی سفت باید خود داری شود ؛ چون این امر مانع جریان طبیعی خون در رگهای پا می شود و ممکن است باعث واریس یا ورم پاها گردد؛ همچنین بهتر است لباس از جنس نخ باشد والیاف نایلونی در آن به کار نرفته باشد . مادر باردار باید از کفش پاشنه کوتاه استفاده کند . استفاده از کفشهای پاشنه بلند (بیش از سه تا پنج سانتی متر) باعث کمردرد و پادرد شده و تعادل را به هم می زند

5ــ بهداشت دهان ودندان :

به علت شرایط خاص دوران حاملگی ازجمله بی حوصلگی ؛ علاقه به مصرف موادقندی ؛ حالت تهوع واستفراغ های مکرر و تغییرات هورمونی که باعث افزایش حجم لثه وحساس شدن مخاط دهان می شود وازسوی دیگر به علت مصرف کلسیم بدن مادر در استخوان بندی جنین خطر پوسیدگی دندان وبیماری لثه بیشتر می شود. 6ــ اجابت مزاج :

در دوران حاملگی به علت طولانی شدن زمان عبور مواد از روده وفشاررحم ممکن است یبوست ایجاد شود؛ همچنین مخاط روده پرخون می شود ؛ اما کافی مایعات ؛ ورزش؛ افزایش مصرف سبزی ها و میوه استفاده از فیبرهای غذایی و نان های سبوس دار می تواند به رفع این مشکل کمک کند؛ همچنین عادت کردن به اجابت مزاج در ساعت خاصی از روز بخصوص صبح ها ونیز استفاده از آب آلو ؛ شیر منیزیوم می تواند موثر باشد؛ اما مصرف مسهل قوی (ازجمله بیزاکودیل) وتنقیه ممنوع است .

7 ــ کاروفعالیت :

فعالیت در دوران بارداری باید درحدی باشد که سبب خستگی مفرط نشود ؛ بنابراین توصیه می شود زنان باردارازکارهای سنگین که موجب افزایش ضربان قلب وتعریق زیاد شود و از ایستادن یا نشستن به مدت طولانی (بیش از سه ساعت ) در یک وضعیت بپرهیزند ودر زمان کار کردن به طور متناوب راه بروند و هنگام ایستادن چهارپایه در زیر یک پای خود قرار دهند

8ــ استراحت :

دراوایل حاملگی بیشتر مادران باردار احساس خواب الودگی وخستگی می کنند ؛ توصیه می شود زنان باردار زمان کافی برای استراحت خود درنظر بگیرند . بهترین وضعیت خواب ؛ خوابیدن به پهلو است ؛ این امر سبب خون رسانی واکسیژن رسانی بهتر به جنین می شود .

9ــ مسافرت:

مسافرت برای مادر سالم منعی ندارد؛ ولی مسافرت های طولانی با اتومبیل بخصوص در هفته های آخر بارداری باید با تائید پزشک باشد؛ حتماً در طول سفرهای زمینی لازم است مادر حداقل هر 2ساعت یک بار کمی راه برود

10ــ روابط جنسی :

روابط جنسی در دوران بارداری در صورتی که ایجاد درد و خونریزی نکرده ومادر احساس ناراحتی نکند ویا ممنوعیتی از نظر پزشکی (سابقه سقط ؛ زایمان زودرس؛لکه بینی وجفت سرراهی در حاملگی فعلی ) نداشته باشد . اشکالی ندارد؛ درضمن مقاربت مشکلی برای جنین ایجاد نمی کند ؛ زیرا جنین داخل رحم و درون کیسه آب قرار دارد.

11ــ ورزش :

باید به مادر باردار در خصوص نحوه انجام ورزش آموزش داده شود. دراین دوران انجام ورزشهای سبک مانند پیاده روی (به طورمتوسط نیم ساعت در روز و حداقل سه بار در هفته و انجام کارهای خانه وروزانه مادر) توصیه می شود .درصورتی که فعالیت مادر منجر به لکه بینی ؛ انقباضات رحمی با سرگیجه ؛ تپش قلب وتعریق زیاد شود ؛ مادر باید فعالیت ورزشی را متوقف ویا پزشک یا ماما مشورت کند

12ــ مصرف خودسرانه دارو:

بیشترداروها می تواند از جفت عبور کرده وبه جنین برسند و عوارض وناهنجاریهایی درجنین ونوزاد ایجاد کنند واز آنجاکه بیشترین اثرات سو داروها ومواد درسه ماه اول حاملگی است؛ دراین مدت باید ازمصرف خود سرانه دارو وانجام هرنوع عکسبرداری بدون اجازه پزشک خود داری شود .

۱۳-- مصرف مواد مخدر:

سیگار والکل در دوران بارداری باعث تاثیرات سوء برجنین می شود. مادرانی که سیگاری هستند باید سیگار را ترک کنند ویا حداقل ؛ میزان مصرف را کاهش دهند. مطالعات انجام شده حاکی از آن است مه مصرف سیگار ودخانیات موجب زایمان زودرس ؛ کم وزنی وحتی مرگ نوزاد می شود.

14ــ بهداشت روحی وروانی :

بارداری فقط با تغییرات جسمی درزن همراه نیست ؛ بلکه ازنظرروحی نیز دگرگونی هایی در مادر باردار به وجود می آورد .این تغییرات به صورت احساسات مادر نسبت به اطرافیان ؛ ترس؛ ناامیدی و..... بروز میکند . باید به مادر باردار در خصوص شناخت احساسات و تغییرات روحی خود و راههای مقابله با انها آموزش داده شود ؛ در ضمن به خانواده بخصوص همسر درباره توجه وحمایت بیشتر از مادر باردار به ویژه در هفته های آخربارداری تاکید شود.

15ــ واکسیناسیون دربارداری:

باید درزمینه اهمیت تزریق واکسن توام وزمان آن آموزش داده شود ؛ درضمن تذکر داده می شود که تزریق واکسن های زنده ویروسی دربارداری ممنوع است . اما درصورت تزریق ختم بارداری ضرورت ندارد.

16ــ آموزش مادربرای انجام زایمان :

درطی این آموزش ها مادرباید بتواند ذهنیت درست ازدرد زایمان داشته باشد ودر زمان زایمان دردهایش را ازطریق تمرین های خاصی به طور ارادی کنترل کند؛ همچنین نگرانی های مادر دربارداری کاهش یابد وبتواند در مهمترین تجربه زندگی خود نقش فعالی داشته باشد.

17ــ مراقبت از نوزاد :

مادردر دوران بارداری باید در مورد اهمیت تغذیه نوزاد با شیرمادر؛ نقش شیرمادر درسلامت دندان ها ؛ مراقبت از دهان نوزاد و تمیز کردن لثه ودندان های نوزاد ؛ دفعات تغذیه ؛ دفع مدفوع ؛ مراقبت از بندناف؛ تمیز کردن ناحیه تناسلی؛ استحمام؛ درجه حرارت اتاق؛ واکسیناسیون؛ مکمل های غذایی ؛ زمان شروع غذای کمکی و علایم خطر در دوران نوزادی آموزش ببیند.

18ــ مشاوره تنظیم خانواده :

مشاوره تنظیم خانواده درهفته 35تا37بارداری باید انجام شود . در این مشاوره باید درمورد اهمیت رعایت تنظیم خانواده درجلوگیری ازحاملگی ناخواسته ؛ تامین سلامت جسمی وروانی ؛کمک به داشتن تعدادفرزند دلخواه و راههای مناسب پیشگیری در دوران شیردهی وپس از آن به طور کامل آموزش داده شود.

شکایات شایع دوران بارداری:

تهوع همراه بااستفراغ یا بدون آن : درطول نیمه اول حاملگی تهوع واستفراغ ازشکایات شایع است برای مقابله با این ناراحتی خوردن یک تکه نان برشته یا بسکویت قبل از برخواستن از رختخواب ؛ مصرف غذا به مقدار کمتر ولی دفعات بیشتر درطول روز؛ خودداری از مصرف غذاهای نفاخ؛ چرب وپرادویه ومصرف زنجبیل؛ توصیه می شود. درضمن دراین مواقع اظهار همدردی همسر واطرافیان درکم کردن ناراحتی مادر موثراست.

کمردرد وپشت درد: استراحت وپوشیدن کفش پاشنه کوتاه استفاده از کمربند مخصوص حاملگی ؛ انجام حرکات ورزشی مناسب و گرم نگه داشتن کمر وپشت درکاهش درد موثر است ؛ توصیه می شود این مادران روی تشک سفت بخوابند

سوزش سردل : سوزش سردل یا ترش کردن معمولاً به علت برگشت محتویات معده به مری به وجود می آید وبیشتر با مصرف غذا باحجم کم ولی دروعده های بیشتر ؛ حذف غذاهای دیر هضم؛ چرب وسرخ کرده از رژیم غذایی وخودداری از تند غذا خوردن بهبود می یابد ؛ در غیر این صورت باید علت بررسی شود.

تکرر ادرار: به علت فشاررحم به مثانه در سه ماهه اول وسوم حجم مثانه کم شده تکرر ادرار به وجود می آید که این امر طبیعی است . مادران باید ادرار خود را نگه ندارند . درصورتی که تکرر ادرار با سوزش ودرد زیر شکم همراه باشد ؛ نشانه ابتلا به عفونت ادراری است که باید توسط پزشک درمان شود.

یبوست: به علت تغییرات هورمونی وکند شدن حرکات روده ها وکاهش فعالیت جسمانی مادر ممکن است دچار یبوست شود که مصرف زیاد مایعات در طول روز (حداقل 6لیوان) استفاده ازمیوه وسبزی های تازه مصرف غذا های حاوی فیبر زیاد مثل نان سبوس دار وعادت به اجابت مزاج درساعت معین در جلوگیری ازیبوست موثر است؛ درضمن مصرف ملین در حاملگی توصیه نمی شود .

زیاد شدن ترشحات مهبلی : دراوایل بارداری به دلیل تغیییرات هورمونی ترشحات واژن افزایش می یابد ؛ این ترشحات سفید یا بی رنگ وبدون بو هستند . در صورتی که ترشحات زرد رنگ یا مایل به سبز بوده یا سوزش وخارش در ناحیه تناسلی داشته باشد غیر طبیعی است ولازم است به پزشک مراجعه کند ؛ در ضمن باید به مادران در خصوص خشک نگاه داشتن ناحیه تناسلی وبهداشت آن آموزش داده شود.

بی خوابی : باافزایش هفته های حاملگی به علت بزرگ شدن شکم ؛ حرکات جنین ؛ درد پشت ؛ کمردرد وتنگی نفس بتدریج خوابیدن برای مادر مشکل می شود . نوشیدن یک لیوان شیرگرم قبل ازرفتن به بستر ؛ گذاشتن کیسه آب گرم روی پاها ؛ چند دقیقه قدم زدن درهوای آزاد ؛ حمام کردن با آب گرم و نخوردن غذا های سنگین در رفع بی خوابی موثر است ؛ حتماً توصیه شود مادر باردار در هفته های آخر بارداری از خوابیدن به پشت خودداری کند

تنگی نفس : به علت بزرگ شدن رحم وافزایش فشار آن به قسمت پایین ریه ها و نیز اثرات هورمون های مربوط به بارداری ممکن است کمی احساس تنگی نفس وتند شدن تنفس ایجاد شود. گذاشتن چند بالش زیر سروشانه ها وقرار گرفتن به حالت نیمه نشسته واجتناب از پرخوری به کاهش تنگی نفس در هنگام خوابیدن کمک می کند.

واریس : واریس معمولاً با ایستادن طولانی مدت ؛ حاملگی و بالا رفتن سن تشدید می شود . درحالت واریس عروق پا متورم ودردناک می شود که می توان با استراحت ونگه داشتن پاها (ساق و ران) در سطحی بالاتر ازسطح بدن کم شو.د ؛ بنابر این به مادر آموزش داده شود که دراز کشیده پاهای خود را روی صندلی یا چند بالش قرار دهد وازایستادن یا نشستن به مدت طولانی خود داری کند ؛ پوشیدن جوراب های مخصوص با مشورت پزشک یا ماما توصیه می شود.

منابع

ـــ بارداری وزایمان ویلیامز

ـــ دستورالعملهای مراقبتهای دوران بارداری