وی در گفت و گو با وبدا؛ گفت: تکامل به روند رخداد مهارت‌ها و یادگیری‌ها در سیر رشد نوزاد، شیرخوار و کودک گفته می‌شود. این فرایند در حوزه‌های مختلفی مانند زبان، کلام، شناخت، روابط اجتماعی و مهارت‌های حرکتی اتفاق می‌افتد.

 

دکتر بابایی با اشاره به اینکه اگر در مسیر طبیعی رشد، کودک در زمان مورد انتظار به مرحله خاصی از تکامل نرسد، به آن «اختلال تکاملی» گفته می‌شود، افزود: کودک ممکن است در یکی از این حوزه‌ها دچار اختلال باشد یا در بیش از یک حوزه دچار مشکل شود. برای هر نوع اختلال تشخیص و درمان ویژه‌ای لازم است.

 

وی با بیان اینکه وراثت در بروز اختلالات تکاملی نقش دارد، اظهار کرد: در روند تکامل، ما با یک طیف روبه‌رو هستیم. مثلاً اگر می‌گوییم کودک در ۱۲ ماهگی باید بتواند بایستد و قدم بردارد، این عدد دقیق و قطعی نیست. بلکه تا ۱۵ ماهگی به کودک فرصت داده می‌شود و در صورت عبور از این محدوده، نیاز به بررسی توسط متخصص وجود دارد. درواقع، برای هر مهارت، یک «نُرم» و یک «عدد بحرانی» تعریف می‌شود که پزشک متخصص بر اساس آن تصمیم می‌گیرد آیا مداخله لازم است یا خیر.

 

این عضو هیئت علمی ادامه داد: در ۱۰ تا ۲۰ سال گذشته، غربالگری‌های تکاملی در دنیا چندان قوی نبود، اما امروز در ایران و سایر کشورها، برنامه‌های غربالگری رشد و تکامل با دقت و گستردگی بالا انجام می‌شود. هدف از غربالگری، شناسایی زودهنگام اختلالات و انجام مداخلات پیشگیرانه پیش از بروز آسیب‌های جدی است.

 

دکتر بابایی تصریح کرد: در مراکز بهداشت، والدین می‌توانند پرسشنامه‌های غربالگری تکاملی را تکمیل کنند. معروف‌ترین تست در این زمینه، تست ASQ است که شامل ۱۹ حیطه مختلف است و بر اساس پاسخ‌ها، نمره‌ای به کودک اختصاص داده می‌شود. اگر نمره کمتر از حد استاندارد باشد، کودک برای بررسی‌های دقیق‌تر به مراحل بالاتر ارجاع داده می‌شود.

 

وی افزود: در مرحله بعد، تست بیلی (Bayley) توسط کارشناسان آموزش‌دیده انجام می‌شود. در این مرحله، کودکان مشکوک به تأخیر تکاملی به‌صورت دقیق‌تر ارزیابی شده و در صورت نیاز به مراکز تخصصی یا پزشک فوق تخصص ارجاع داده می‌شوند.

 

او با اشاره به راه‌اندازی مرکز جامع غربالگری تکامل گفت: حدود چهار سال است این مرکز راه‌اندازی شده و روزهای سه‌شنبه تست بیلی در آن انجام می‌شود. والدینی که نسبت به رشد یا تکامل فرزند خود نگرانی دارند، می‌توانند به این مرکز مراجعه کنند.

 

به گفته دکتر بابایی، شایع‌ترین اختلال تکاملی در بین مراجعان، اختلال در حیطه کلامی است.

 

وی توضیح داد: گاهی کودک تنها در حیطه کلام تأخیر دارد، اما سایر مهارت‌ها طبیعی هستند. این موارد معمولاً نگران‌کننده نیستند، اما نیاز به مداخله دارند تا روند گفتار و زبان تقویت شود.

 

او تأکید کرد: در برخی موارد، تأخیر در کلام ممکن است ناشی از اختلال شنوایی، نقص توجه و بیش‌فعالی، مشکلات عاطفی و روانی یا اختلال اوتیسم باشد. بنابراین باید تمام علل احتمالی بررسی شود تا تشخیص درست داده شود.

 

دکتر بابایی با توصیه به خانواده‌ها گفت: به هیچ وجه نباید دو کودک را با یکدیگر مقایسه کرد. مقایسه یا برچسب زدن به کودک می‌تواند پیامدهای روانی منفی داشته باشد. در صورت وجود هرگونه نگرانی، والدین بهتر است از تست‌های غربالگری موجود در مراکز بهداشت یا مراکز جامع تکامل استفاده کنند.

 

وی همچنین افزود: عوامل متعددی بر تکامل تأثیر دارند، از جمله نارس بودن نوزاد یا شرایط سبک زندگی خانواده. به عنوان مثال، نوزادان نارس نسبت به نوزادان رسیده، سن تکاملی متفاوتی دارند و باید با معیارهای جداگانه ارزیابی شوند.

 

نقش تغذیه و محیط در رشد و تکامل مغزی کودک

دکتر بابایی در ادامه به نقش تغذیه و سبک زندگی در تکامل مغزی کودکان اشاره کرد و گفت: تغذیه سالم، نحوه تعامل روزمره با اطرافیان و سبک زندگی خانواده از دوران بارداری تا سال‌های نخست زندگی، تأثیر مستقیمی بر رشد سلول‌های مغزی جنین و تکامل بهتر کودک دارد.

 

وی تأکید کرد: اگر تغذیه مادر در دوران بارداری و پیش از آن صحیح و متعادل باشد، این موضوع به رشد و تکامل بهتر مغز جنین کمک قابل توجهی می‌کند.

 

دکتر بابایی با تأکید بر اهمیت آگاهی والدین از روند طبیعی رشد کودکان گفت: کلید پیشگیری از اختلالات تکاملی، تشخیص زودهنگام، پیگیری منظم و همکاری خانواده با تیم‌های درمانی است. خانواده‌ها باید بدانند که بیشتر اختلالات در صورت شناسایی به‌موقع، قابل درمان یا کنترل هستند و توجه و مداخله زودهنگام می‌تواند مسیر زندگی کودک را به‌طور چشمگیری تغییر دهد.