آداب و اعمال روز عید فطر
به دلیل اهمیت این عید بزرگ، صدها روایات دربارۀ اهمیت حفظ آداب و اعمال عید فطر در منابع روایی مشاهده می‌کنیم. در ادامه به برخی از این موارد اشاره می‌شود:
1. شب‌زنده‌داری
از جمله آدابی که در احادیث عید فطر با آن مواجه می‌شویم، اهمیت شب‌زنده‌داری این عید است. پیامبر خدا صلى الله علیه وآله فرمود «مَن أحیا لَیلةَ العِیدِ ولَیلةَ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، لَم یَمُتْ قَلبُهُ یَومَ تَموتُ القُلوبُ؛ هرکه شب عید (فطر و قربان) و شب نیمه شعبان را احیا کند ، در آن روزى که دلها می‌میرند، دل او نمیرد.»
2. غسل
غسل روز عید فطر از جمله سنت‌های نبوی و از مستحبات مؤکد این روز است. امام صادق علیه‌السلام در روایتی فرمود «وَ غُسْلُ یَوْمِالْفِطْرِ وَ غُسْلُ یَوْمِ الْأَضْحَى سُنَّةٌ لَا أُحِبُّ تَرْکَهَا؛ یعنی غسل روز عید فطر و قربان سنت است و دوست ندارم آن را ترک کنم.» طبق روایت امام کاظم علیه‌السلام خوب است که غسل بعد از طلوع فجر و قبل از نماز عید فطر انجام شود: «وَ إِنِ اغْتَسَلَ بَعْدَ طُلُوعِ الْفَجْرِ أَجْزَأَه»؛ یعنی اگر غسل را پس از طلوع فجر انجام دهید، جزای خیر دارد. رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن روایتی فرمود «مَنْ صَامَ رَمَضَانَ وَ خَتَمَهُ بِصَدَقَةٍ وَ غَدَا إِلَى الْمُصَلَّى بِغُسْلٍ رَجَعَ مَغْفُوراً لَهُ؛ یعنی هرکه ماه رمضان را روزه بگیرد و آن را ختم به صدقه کند و با غسل به‌سوی مکان نماز برود، در حالی که مورد مغفرت قرار گرفته، باز می‌گردد.» همچنین خوب است که قبل از نماز عید فطر، طعامی خورده شود. امام صادق علیه‌السلام فرمود «اطْعَمْ یَوْمَ الْفِطْرِ قَبْلَ أَنْ تَخْرُجَ إِلَى الْمُصَلَّى»؛ یعنی روز فطر قبل از رفتن به‌سوی مکان نماز، چیزی بخور.
3. زکات
در اهمیت زکات عید فطر در روایات، همین بس که معیار قبلی روزه‌داری و قبولی سایر اعمال است؛ لذا آن را واجب شمردند. امام رضا علیه‌السلام فرمود «وَ زَکَاةُ الْفِطْرِ فَرِیضَةٌ عَلَى رَأْسِ کُلِّ صَغِیرٍ أَوْ کَبِیرٍ حُرٍّ أَوْ عَبْد؛ یعنی زکات فطر براى هر سرى از کوچک و بزرگ، آزادمرد یا بنده واجب است.» و خوب است که زکات فطر قبل از عید فطر از مال جدا شود. امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود «إِخْرَاجُ صَدَقَةِ الْفِطْرِ قَبْلَ الْفِطْرِ مِنَ السُّنَّةِ؛ یعنی خارج کردن صدقۀ فطر قبل از فطر از سنت است.»
پاسخ به پرسش‌های اساسی درباره فطریه
4. ذکر و محضریت خدا
از آنجایی که اصل ماجرای عید فطر، یاد و حس محضریت خداوند و اهل بیت وحی علیهم‌السلام است، بر حفظ این محضریت نیز تأکید شده است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید «ألا و إنَّ هذا الیَومَ یَومٌ جَعَلَهُ اللَّهُ لَکُم عِیداً و جَعَلَکُم لَهُ أهلاً؛ فَاذکُرُوا اللَّهَ یَذکُرکُم وَ ادْعُوهُ یَستَجِب لَکُم؛ یعنی امروز روزی است که خداوند آن را برایتان عید قرار داد و شما را نیز شایسته آن کرد؛ پس به یاد خدا باشید تا او نیز به یاد شما باشد و او را بخوانید تا خواسته‌هایتان را اجابت کند. (رسول خدا صلی الله علیه و آله در روزهاى عید فطر و قربان از خانه بیرون مىآمد و با صداى بلند«لا اله الا اللَّه» و «اللَّه اکبر» مى‌‌گفت و می‌فرمود «زَیِّنوا أعیادَکُم بِالتَّکبیرِ؛ عیدهاى خود را با (گفتن) اللَّه اکبر ، آذین بندید.»
5. نماز عید
دسته‌ای دیگر از روایات روز عید فطر، اختصاص به اهمیت نماز این روز آن هم به‌صورت جماعت دارد؛ در صورت کلی «نماز عید» بابی در روایات فقهی ما هستند که گویای اهمیت خواندن نماز در اعیاد فطر، قربان، غدیر و نماز جمعه است. اما دربارۀ فضیلت نماز عید فطر روایات متعددی وارد شده است از جمله آنکه رسول خدا صلی الله علیه و آله ضمن روایتی فرمود «فَإِذَا بَرَزُوا إِلَی مُصَلَّاهُمْ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لِلْمَلَائِکَةِ مَلَائِکَتِی مَا جَزَاءُ الْأَجِیرِ إِذَا عَمِلَ عَمَلَهُ قَالَ فَتَقُولُ الْمَلَائِکَةُ إِلَهَنَا وَ سَیِّدَنَا جَزَاؤُهُ أَنْ تُوَفِّیَ أَجْرَهُ قَالَ فَیَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فَإِنِّی أُشْهِدُکُمْ مَلَائِکَتِی أَنِّی قَدْ جَعَلْتُ ثَوَابَهُمْ عَنْ صِیَامِهِمْ شَهْرَ رَمَضَانَ وَ قِیَامِهِمْ فِیهِ رِضَایَ وَ مَغْفِرَتِی؛ و هنگامی که سوی محل برگزاری نماز عید روند، خدا عزّ و جل به ملائکه فرماید:ای ملائکه من، پاداش یک اجیر وقتی به وظیفهاش عمل کند چیست؟ گویند: معبودا و سیّدا، پاداش او آن است که اجر او را به طور کامل عطا کنی. خدا عزّ و جل فرماید: ای ملائکه من، شما را گواه میگیرم که من پاداش این را که در ماه رمضان روزه گرفتند و به نماز ایستادند، رضایت و آمرزش خودم قرار دادم.»
کرامت بزرگ خدا به روزه‌داران در عید فطر
البته شاید یکی از فلسفه‌های عید فطر، اهمیت گردهمایی مسلمانان در این روز است، همچنان که امام رضا علیه‌السلام فرمود «إنَّما جُعِلَ یَومُ الفِطرِ العِیدَ لِیَکونَ لِلمُسلِمینَ مُجتَمَعاً یَجتَمِعُونَ فیهِ و یَبرُزونَ لِلّهِ فَیُمَجِّدُونَهُ عَلی ما مَنَّ عَلَیهِم؛ یعنی روز فطر از این رو عید قرار داده شد تا روز گردهمایی مسلمانان باشد، و در این روز گرد هم آیند و برای خدا به صحرا (فضایی باز) درآیند و خداوند را بر منّتی که بر آنها نهاده است ستایش و به بزرگی یاد کنند
6. دعا و نیایش
از جمله تأکیداتی که دربارۀ شب و روز عید فطر در روایات دیده می‌شود، دعا و مناجات به درگاه خداوند متعال است. در این باره دعای روز فطر در صحیفۀ سجادیه و دعای ندبه از ادعیۀ مأثوره و روایی ما هستند، همچنان که امام صادق علیه‌السلام دعای ندبه را در روز جمعه و عید فطر و عید قربان نافع دانستند.